खाद्यान्न किन्दै हुनुहुन्छ ? यी कुरामा ध्यान दिनुहोस्

खाद्यान्न भनेको मानिसले आफ्नो शरीरको पोषकतत्वको मागलाई पूरा गर्न सेवन गर्ने वस्तु हो। मानव उपभोगको लागि तयार गरिएका खाद्य पदार्थहरूले उपभोक्तालाई सन्तुष्टि दिन्छ, कुनै प्रकारको प्रतिकूल असर गर्दैन भन्ने मान्यताको सुनिश्चितता हुनु नै ‘खाद्य स्वच्छता‘ हो। 

संक्रमित अस्वच्छ खाद्य वस्तुको सेवनबाट विभिन्न किसिमका २०० भन्दा धेरै रोगहरू लाग्ने गर्छ जसमा सामान्य झाडापखालादेखि क्यान्सर जस्ता प्राणघातक रोगहरू पर्न जान्छन्। खाद्य वस्तुलाई स्वच्छ अवस्थामा मानिसको थालीसम्म पुर्‍याउन कच्चा पदार्थ उत्पादन हुने स्थान(खेत/गोठ) देखि खाद्य वस्तु सेवन हुने स्थान(थाली) सम्मको सम्पूर्ण श्रृंखलाबद्ध चरणहरूमा विशेष ध्यान पुर्‍याउन आवश्यक छ। खाद्य वस्तुको बिक्रेता यस श्रृंखलाको महत्वपूर्ण अंगको रूपमा रहेको छ। 

बिक्रेताले ध्यान दिनुपर्ने विषय-

पसलको समस्त सरसफाइ- खाद्य सामग्री राख्ने र्‍याक तथा सम्पूर्ण पसलको नियमित सरसफाइ गर्ने। पसल वरपरको वातावरण सफा र दुर्गन्ध रहित बनाउने। पसलमा कीरा, मुसा तथा अन्य जीवहरूको प्रवेश रोक्न आवश्यक व्यवस्था मिलाउने। पसल भित्र मुसा आदिको नियन्त्रणको लागि रसायन/विषादीको प्रयोग नगर्ने। मुसाको लागि पासो आदिको व्यवस्था गर्न सकिन्छ। 
प्रमाणित र लेबल विवरण पूर्ण भएको खाद्य वस्तुको मात्र बिक्री वितरण गर्ने- लेबलमा खाद्य वस्तुको नाम, समिश्रण, तौल, उत्पादन/प्याकिङ्ग मिति, उपभोग्य मिति, उत्पादनको नाम र ठेगाना, खाद्य अनुज्ञापत्र नं, मूल्य आदिको जानकारी हुनुपर्छ। विना लेबलको सामान बिक्री वितरण गर्नुहुँदैन र त्यस्ता खाद्य वस्तुको गुणस्तरको सम्पूर्ण जिम्मेवारी बिक्रेताले स्वयंले लिनुपर्ने हुन्छ। लेबलिङ्ग प्रायोजनका लागि खाद्य पदार्थको सीधा सम्पर्कमा आउने गरी मसीले लेखिएको कागज प्रयोग गरिएको भए त्यस्तो खाद्य वस्तुको बिक्री नगर्ने। 
खाद्य वस्तुको प्रकार अनुसार उचित तापक्रम र वातावरणमा भण्डारण गर्ने – खाद्य वस्तुलाई तिनको चारित्रिक गुण अनुसार राख्नुपर्छ। चाँडै नबिग्रिने किसिमको खाद्य वस्तु जस्तै क्यानमा भएका खाद्य वस्तु, बिस्कुट, चाउचाउ, दालमोठ, पीठो, मसला आदिलाई साधारण कोठाको तापक्रममा राख्न सकिन्छ भने पानीको मात्रा बढी हुने छोटो प्रयोग अवधि भएका खाद्य वस्तु जस्तै केक, अण्डा, प्याक गरिएको लच्चा पराठा, पिज्जा वेश, दूध, पनिर, बटर, चिज, विभिन्न तरकारी सागपात आदिलाई चिसो तापक्रममा 00C देखि ५0C भित्र राख्नुपर्छ र प्रयोग अवधि लामो भएका फ्रोजन खाद्य वस्तु जस्तै प्याक मासु/माछा/ मोमो/ह्याम/बेकन आदि लाई –१८0C भन्दा मुनिको तापक्रममा भण्डारण गर्नुपर्छ। 
घामबाट जोगाउने – खाद्य पदार्थ विशेष गरी चिल्लो तथा तेलको मात्रा बढी भएको वस्तु जस्तै तेल-घिउ/आलु चिप्स/बिस्कुट/ दालमोठ आदिलाई घामको किरणबाट टाढा राख्ने। घामको किरणले अस्वाभाविक गन्धको विकास हुन्छ। आयोडिनयुक्त नुनलाई पनि घामबाट जोगाउनुपर्छ। 
भुईं/भित्ताको सिधा सम्पर्क नराख्ने- सबै खाद्य वस्तु विशेष गरी खाद्यान्न जस्तै चामल, मैदा, दाल आदिलाई राख्दा प्रत्यक्ष भुईं तथा भित्तासँग सम्पर्कमा आउने गरी नराख्ने। यस प्रायोजनको लागि काठको वा प्लास्टिकको क्रेट प्रयोग गर्न सकिन्छ। यसो गर्नाले खाद्यान्न तोकिएको समयसम्म सुरक्षित रहन्छ। 
सडेगलेका, कीरा, ढुसी परेको खाद्यान्न, दलहन आदिको बिक्री–वितरण नगर्ने- ढुसीमा माइकोटक्सिन नामक विष हुन्छ जसले गम्भीर स्वास्थ्य समस्या निम्त्याउन सक्छ। ढुसीजन्य अन्न दानाको रूपमा चौपायालाई समेत दिनुहुँदैन। 
 कर्मचारीको व्यक्तिगत सरसफाइ – सरुवा रोग तथा छाला सम्बन्धी बिरामीलाई खाद्य वस्तुको बिक्रीवितरण कार्यमा नलगाउने। पसलमा काम गर्ने कर्मचारीहरूले आफ्नो व्यक्तिगत सरसफाइमा ध्यान पुर्‍याउनुपर्छ। शौचालय आदिको राम्रो व्यवस्था हुनु आवश्यक छ। 
क्यानको खाद्य वस्तु बिक्रीवितरण गर्दा ध्यान पुर्‍याउने – टिनको बट्टामा क्यानिङ्ग गरिएका/प्लास्टिकको बोतल वा ट्रेटाप्याकमा प्याक गरिएका तरल खाद्य वस्तुको भित्री अवस्था प्राय: थाहा नहुने हुँदा विशेष ध्यान पुर्‍याउने, खाद्य वस्तु भएको क्यान/ ट्रेटाप्याक/ बोतल अस्वाभाविक रूपमा फुलेको भए त्यस्ता खाद्य वस्तुलाई बिक्री नगर्ने। जीवाणुको संक्रमणले ग्यास बन्न गई क्यान/प्याक फुल्न जान्छ। अन्य प्याकिङ्ग गरिएका खाद्य वस्तुको पनि सिलको अवस्था चेक–जाँच गरेर मात्र बिक्री गर्ने।
प्रतिबन्धित खेसरीको बिक्री वितरण नगर्ने – नेपाल सरकारद्वारा प्रतिबन्धित खेसरी दालको बिक्री वितरण तथा सेवन नगर्ने। खेसरीको नियमित सेवनले प्राणघातक रोग लाग्न सक्छ। 
भण्डार/गोदाम व्यवस्थापन – खाद्य वस्तुलाई गोदाममा अनावश्यक सड्न/बिग्रिन नदिनका लागि FIFO प्रक्रिया अवलम्बन गर्ने अर्थात् जुन सामान पहिले स्टोरमा इन्ट्री हुन्छ, त्यसलाई नै सुरुमा बिक्री गर्ने। गोदाममा कीटको नियन्त्रण गर्ने जस्तै मुसा/कमिला आदिको नियन्त्रण विधि अवलम्बन गर्ने। 
ओसिलो ठाउँमा भण्डारण नगर्ने- खाद्य वस्तुको भण्डारण सुख्खा ठाउँमा गर्ने। ओसिलो ठाउँमा भण्डारण गर्दा खानेकुरामा जलांश बढ्न गई चाँडै बिग्रन्छ। जस्तै अन्न/पिठोमा ढुसी आउने, डल्लो पर्ने गर्छ। 
शाकाहारी र मांसाहारी खाद्य वस्तुलाई एकै ठाउँ नराख्ने – जस्तै दूध र मासुलाई बेग्लाबेग्लै फ्रिजमा राख्ने। 
खाद्य र अखाद्य वस्तु सँगै नराख्ने- खाद्य वस्तुलाई अखाद्य वस्तु जस्तै साबुन, सरफ, फिनेल, मल, मट्टीटेल, ट्वाइलेट क्लिनर, अगरबत्ती आदिलाई सँगसँगै एउटै र्‍याक/कम्पार्टमेन्टमा राखेर बिक्रीवितरण नगर्ने। 
 एक्स्पायर जोनको व्यवस्था गर्ने – म्याद समाप्त भएका खाद्य वस्तु राख्ने छुट्टै ठाउँ/एक्स्पायर जोनको व्यवस्था गर्ने र बुझ्ने भाषामा बिक्री नगर्ने/नट फर सेल भनी लेख्ने वा ट्याग लगाउने। दैनिक रूपमा खाद्य वस्तुको उपभोग्य मिति चेकजाँच गर्ने। 
अखाद्य रङ सम्बन्धमा – खानेकुरा तयार गर्ने प्रयोजनको लागि अखाद्य रंग जस्तै जादु रंग/पत्ती रंग/चम्पाई रंगको बिक्रीवितरण नगर्ने। खाने कार्यको लागि प्रमाणित उद्योगबाट उत्पादित खाद्य रंगको मात्र बिक्री/प्रयोग गर्ने। 
अण्डा सम्बन्धमा – अण्डा बिक्री गर्ने पसलले अण्डाको खोलको बाहिरी सतहमा कुखुराको मल/सुली नलागेको सफा अण्डा बिक्री गर्नुपर्छ। सुलीमा हानिकारक कीटाणु ब्याक्टेरिया हुन्छ। 
मिसावट नगर्ने – क्षणिक लाभको लागि खाद्य वस्तुमा मिसावट नगर्ने। आँखाले हेर्दै न्यून गुणस्तरको र अस्वाभाविक रूपमा कम मूल्य भएको खाद्य वस्तु बिक्री–वितरण नगर्ने। त्यस्तो खाद्य वस्तु मिसावटयुक्त/न्यून गुणस्तरीय हुने सम्भावना धेरै हुन्छ। जस्तै शुद्ध मह भन्दै बाटोमा डुलाइने महको खरीद तथा बिक्री नगर्ने। 

(लिम्बु खाद्य प्रविधि तथा गुण नियन्त्रण विभागमा कार्यरत खाद्य अनुसन्धान अधिकृत हुन्।)

– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।