इन्डोस्कोपी कस्तो अवस्थामा गरिन्छ ?

इन्डोस्कोपी धेरैले सुनिरहेको नाम हो । यो ग्रीक शब्द हो, जसको अर्थ हुन्छ- भित्र हेर्नु । इन्डो अर्थात् भित्र, र स्कोप भन्नाले जाँच गर्नु वा हेर्नु हो ।

शरीरमा घाउ नपारी शरीरको भित्री भाग परीक्षण गर्ने प्रक्रिया नै इन्डोस्कोपी हो । जसमा शरीरको भित्री भागको अवस्था नजिकबाट हेर्न इन्डोस्कोप (उपकरण) प्रयोग गरिन्छ । यो उपकरणमा लामो,  पातलो लचिलो ट्युब हुन्छ । उक्त ट्युबमा प्रकाश र क्यामेरा जडान हुन्छ । यसलाई मुखबाट छिराएर खाद्यनली, पेटलगायतमा के भएको छ भनी प्रष्ट रुपमा मोनिटरमा हेर्न सकिन्छ ।

इन्डोस्कोपीका प्रकार

इन्डोस्कोपी शरीरको विभिन्न अंगमा गर्न सकिन्छ । इन्डोस्कोपीलाई अंगको आधारमा नामकरण गरिएको हुन्छ ।

-मुखबाट पाइप हालेर गरिने इन्डोस्कोपीले विशेषगरी हाम्रो शरीरको खाद्यनली, पेट (आमाशय) र सानो आन्द्राको चेकजाँच गर्छ । यसलाई यूजीआई (अपर ग्यास्ट्रोइन्टेस्टिनल) इन्डोस्कोपी भनिन्छ ।

-दिसा आउने भाग वा मलद्वारबाट पाइप छिराएर मलद्वारको भित्री अवस्था, ठूलो आन्द्राको तल्लो भागको अवस्थिति चेकजाँच गर्ने विधिलाई कोलोनोस्कोपी भनिन्छ । यो पनि इन्डोस्कोपीकै एक प्रकार हो ।

-कोलोनोस्कोपीले पेटको तल्लो भागको जाँच गरिन्छ भने इन्डोस्कोपीले पेटको माथिल्लो भागको चेकजाँच गरिन्छ । यी दुवै चेकजाँच गर्ने प्रक्रिया एउटै हुन् तर यसको नाम र चेक गर्ने शरीरको अंग भने फरक रहेको हुन्छ ।

-इन्डोस्कोपी प्रविधि पेट तथा आन्द्रामा देखिने क्यान्सर र गाँठागुठी हटाउन प्रयोग गरिन्छ ।

-एक्सरेबाट कुनै अंगको स्पष्ट रिपोर्ट नआए पनि आवश्यकताअनुसार इन्डोस्कोपी गरिन्छ ।

कस्तो अवस्थामा सिफारिस गरिन्छ ?

दुई कारणमा इन्डोस्कोपी गर्न सिफारिस गरिन्छ । एउटा बिरामीले बताएको लक्षणको आधारमा जाँच गर्न र अर्को भनेको शल्यक्रिया गर्दागर्दै हेर्नुपर्ने अवस्थामा पनि इन्डोस्कोपी गरिन्छ ।

खानेकुरा निल्न समस्या भइराख्दा, लामो समयसम्म पेटमा दुखाइ हुँदा, तारन्तार बान्ता भइराख्दा र दिसा- पिसाबमा रगत देखापर्दा, त्यसको कारण पत्ता लगाउन इन्डोस्कोपी गर्न सिफारिस गरिन्छ ।

रक्तश्राव गराउने अल्सर, टयुमर वा क्यान्सर हटाउने प्रक्रियामा पनि इन्डोस्कोपीको प्रयोग हुन्छ ।

रोगअनुसार निदान

-ग्यास्ट्रोइसोफेजियल रिफ्लक्स : यो दीर्घकालीन रोग हो, जसमा पेटको अम्ल खाद्यनलीमा पुगी भित्री तहमा हानि गर्छ । इन्डोस्कोपीमार्फत खाद्यनलीको अवस्था थाहा पाउन सकिन्छ ।

-क्यान्सर वा गैरक्यान्सरयुक्त गाँठागुठी : पेट वा खाद्यनली वरिपरि कुनै गाँठो छ । र, त्यस्तो गाँठो बढ्दै गएमा इन्डोस्कोपीमार्फत हेर्न सकिन्छ । यसको आकारले पनि क्यान्सरको जोखिम छ कि छैन बुझ्न सकिन्छ । जसअनुसार कस्तो उपचार गर्ने भन्ने तय हुन्छ ।

खाद्यनली सुन्निनु : खाद्यनलीका नसाहरू सामान्य नसाभन्दा ठूला भई सुन्निन्छन् । इन्डोस्कोपीले त्यसरी सुन्निएका रक्तनलीहरू हेर्न, तिनीहरूको आकार र गम्भीरताको मूल्यांकन गर्न मद्दत गर्छ ।

पेटको आन्द्रा सुन्निनु : पेटको आन्द्रा सुन्निने कारण इन्डोस्कोपीमार्फत देख्न सकिन्छ । आन्द्राका भित्री दृश्यको विश्लेषण गरी सुन्निएको भागको उपचारको योजना बनाउन सकिन्छ ।

पेटको अल्सर : यसलाई पेप्टिक अल्सर पनि भनिन्छ । इन्डोस्कोपीले पेप्टिक अल्सरको निदान र उपचारमा मद्दत गर्छ ।

ग्यास्ट्रोइसोफेगस साँघुरिनु : इसोफेगस भनिने घाँटी र आमाशय जोड्ने खाद्यनलीका एक भाग हो । कुनै कारणवश खाद्यनली वा पेटको माथिल्लो द्वार साँघुरो भयो भने इन्डोस्कोपीले ग्यास्ट्रो इसोफेगसको समस्या निदानमा मद्दत गर्छ ।

रसायनको विषाक्तता : इन्डोस्कोपीले घरेलु डिटर्जेन्ट र रसायनजस्ता हानिकारक पदार्थ निल्दा हुने विषाक्तताको असर थाहा पाउन मद्दत गर्छ ।

शरीरमा रगतको कमी : बिना कारण शरीरमा रगतको कमी भयो भने पाचननलीको कतैबाट रक्तश्राव भइरहेको छ कि वा ग्यास्ट्रिक अल्सर भएर रगत बगिरहेको छ भनेर पत्ता लगाउन इन्डोस्कोपी गरिन्छ ।

कसरी गरिन्छ ?

इन्डोस्कोपी खाली पेटमा गरिन्छ । सुरुमा बिरामीलाई बेडमा सुताइन्छ । रक्तचाप र मुटुको चाललाई हेर्न मोनिटर जोडिन्छ, इन्डोस्कोपीको टुप्पोमा क्यामरा र लाइट जडान गरिएको हुन्छ । त्यसपछि लोकल एनेस्थेसिया दिइन्छ । इन्डोस्कोपी मुखमा हाल्न, घाँटी लाटो बनाउन मुखमै एनेस्थेसिया दिन सकिन्छ ।

त्यसपछि इन्डोस्कोपी मुखमा राखेर निल्न लगाइन्छ । यसक्रममा हल्का दबाब महसुस हुनसक्छ । यो समय सासको प्रक्रिया रोकिंदैन । बोल्न भने मिल्दैन ।

इन्डोस्कोपी खाद्य नलीबाट तल आन्द्रातिर जाँदै गर्दा पाचनप्रणालीको अवस्था क्यामरामार्फत् मोनिटरमा प्रत्यक्ष देखिन्छ । जाँच वा आवश्यक प्रक्रिया पूरा भएपछि मासु पलाएको भएमा हटाउने शल्य उपकरण इन्डोस्कोपीको माध्यमबाट हालेर निकालिन्छ । क्यान्सरको शंका लागेमा बायोस्पीका लागि सानो टुक्रा मासु लिइन्छ ।  सबै काम सकिएपछि बिस्तारै इन्डोस्कोपी मुखबाट निकालिन्छ ।

यो प्रक्रियामा दुखाइ हुन्छ ?

लोकल एनेस्थेसिया दिइएको कारण दुखाइ हुँदैन ।  कसैलाई भने केही दुखाइ हुनसक्छ तर सहनसक्ने किसिमको हुन्छ ।

समस्या पहिचान गर्न वा भित्री अवस्था थाहा पाउन मात्रै हो भने इन्डोस्कोपी प्रक्रियामा १० मिनेट जति लाग्छ । शल्यक्रिया पनि सँगै गर्नुपर्ने भयो भने आधादेखि एक घण्टा पनि लाग्न सक्छ ।

जोखिम के छ ?

इन्डोस्कोपीका क्रममा केही समस्या पनि आउन सक्छन् । पेट फुल्ने, हल्का रक्तश्राव हुनसक्ने, जुन भागमा इन्डोस्कोपी गरिएको हो त्यो भागमा संक्रमण हुनसक्ने, पेट, खाद्य नली वा आन्द्रामा प्वाल पर्नसक्ने जस्ता जोखिम आउन सक्छन् ।

इन्डोस्कोपीलगत्तै यी लक्षण देखिए तुरुन्त चिकित्सकसँग सम्पर्क गर्नुपर्छ ।

कति खर्च लाग्छ ?

सरकारी अस्पतालमा इन्डोस्कोपीको औसतमा दुई हजार रुपैयाँ लाग्छ भने क्लोनोस्कोपीको चार हजा रुपैयाँ लाग्छ । निजी अस्पतालमा इण्डोस्कोपीको पाँचदेखि ६ हजार र क्लोनोस्कोपीको सातदेखि नौ हजार लाग्छ ।

– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।