गर्भनिरोधक चक्कीले डिप्रेसन गराउँछ ?

काठमाडौं । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) का अनुसार विश्वभर १० करोडभन्दा बढी महिलाले गर्भ निरोधक चक्की प्रयोग गर्छन् । सन् १९६० को दशकमा गर्भनिरोधक चक्की प्रयोगमा आएको थियो । यो चक्की प्रयोगमा आएदेखि फाइदाका साथै विभिन्न साइड-इफेक्ट पनि देखिएका छन् ।

जसमध्ये डिप्रेसन पनि प्रमुख रहेको विभिन्न अध्ययनले देखाएका छन् । गत वर्ष इपिडिमियोलोजी एन्ड साइक्याट्रिक साइन्सेसमा प्रकाशित एक अध्ययनअनुसार किशोरावस्थादेखि गर्भनिरोधक चक्की प्रयोग गर्नेहरूमा डिप्रेसनको जोखिम १३० प्रतिशत र वयस्कबाट प्रयोग गर्नेमा ७३ प्रतिशत रहन्छ ।

विशेषगरी दुई वर्षसम्म सो भन्दा बढी दैनिक प्रयोग गर्ने महिलामा सो समस्या देखिन सक्छ । उक्त अध्ययन लण्डनको बायोबैंकबाट दुई लाख ६४ हजार महिलामा गरिएको थियो ।  जसबाट कहिले पनि प्रयोग नगर्ने महिलाको तुलनामा दुई वर्षसम्म प्रयोग गर्नेहरूमा डिप्रेसन हुने जोखिम उच्च रहने अध्ययनको निष्कर्ष थियो । तर यसको कारणबारे भने स्पष्ट रुपमा नआइसकेको र थप अध्ययन आवश्यक रहेको अध्ययनकर्ताहरूले बताएका छन् ।

सो अध्ययनका अनुसन्धानकर्ता थेरेज जोहन्सन भन्छन्, ‘गर्भ निरोधक चक्की महिलाको लागि फाइदाजनक छ, जसमा कुनै शंका छैन । तर यसको साइड-इफेक्टको रुपमा देखिने डिप्रेसनको बारेमा पनि प्रयोगकर्ताहरु सचेत हुन आवश्यक छ ।’

उनका अनुसार पहिले भएका अध्ययन र हालै भएको अध्ययनले पनि साइड-इफेक्टको रुपमा डिप्रेसन हुने देखाएको छ । यसै सन्दर्भमा डेनमार्कमा भएको एक अध्ययनले भने गर्भनिरोधक चक्की र डिप्रेसनबीचको सम्बन्ध त्यति गम्भीर नभएको देखाउँछ ।

एबरडीन विश्वविद्यालयका प्राइमरी केयरका प्राध्यापक फिल हन्नाफोर्डका अनुसार गर्भनिरोधक चक्की र डिप्रेसनबीच कम प्रभाव छ ।

गर्भनिरोधक चक्की प्रयोग नगर्ने प्रत्येक १०० महिलामध्ये १.७ जना महिला प्रत्येक वर्ष डिप्रेसनबाट ग्रस्त हुने र गर्भनिरोधक चक्की प्रयोग गर्ने प्रत्येक १०० महिलामध्ये २.२ जना महिला डिप्रेसनबाट ग्रस्त हुने उनको भनाइ छ ।

थप प्रष्ट पार्दै प्रा. डा. हन्नाफोर्डले भन्छन्, ‘प्रत्येक सयमा २.२ हुनु भनेको त्यस्तो ठूलो कारण होइन । औषधि प्रयोग गर्ने महिलामा डिप्रेसन देखिनु अन्य कारण हुनसक्छ । जस्तै, महिलाको पार्टनरसँग सम्बन्ध टुट्यो वा दिनहुँ जस्तो झैझगडा भएमा पनि डिप्रेसन हुनसक्छ ।’

तर यससम्बन्धी भएका जति पनि अध्ययन छन् । ती अध्ययनले लामो समयसम्म प्रयोग गर्दा गर्भनिरोधक चक्कीले डिप्रेसन हुनसक्छ भने पनि के कारणले हुन्छ भनेर ठोस प्रमाण पेस गरिसकेका छैनन् ।

के भन्छन् चिकित्सक ?

यता प्रसूति तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. कीर्तिपाल सुवेदी भने यस्ता औषधिहरूले साइड इफेक्टको रुपमा डिप्रेसन गराउन सक्ने बताउँछन् । ‘यी औषधिमा प्रोजेस्टोरोन र एस्ट्रोजेन हर्मोन हुन्छ । जसले शरीरमा हर्मोनल परिवर्तन गर्छ । दुईमध्ये प्रोजेस्टोरोन नामक हर्मोनले डिप्रेसन गराउन सक्छ,’ उनी भन्छन् ।

यसो भन्दैमा सबैलाई खानेबित्तिकै डिप्रेसन हुन्छ भन्न नसकिने उनी बताउँछन् । ‘खानेबित्तिकै डिप्रेसन हुँदैन । तर लगातार यो औषधि खाँदा मुड परिवर्तन हुनसक्छ । जसले भावुक गराउने, उदासी ल्याउने हुनसक्छ । लगातार उदास भइरहने र दिमागले अनावश्यक सोचिरहने हो भने पक्कै पनि डिप्रेसन हुनसक्छ, ’ डा. सुवेदी भन्छन् ।

यदि पहिले डिप्रेसनबाट गुज्रिरहेको वा परिवारमा कसैलाई डिप्रेसन भएकी महिलालाई पछि गएर यी गर्भनिरोधक चक्की प्रयोग गर्दा डिप्रेसनको सम्भावना रहने उनी बताउँछन् । त्यस्तो अवस्थामा महिलाको मानसिक स्वास्थ्य अवस्था बुझेर मात्र गर्भनिरोधक चक्की सुझाउनुपर्छ । यदि डिप्रेसनको लक्षण देखिएको अनुभव हुन्छ भने तुरुन्त औषधि खान बन्द गरी चिकित्सकलाई देखाउनुपर्छ ।

‘सुरुको तीन महिना गर्भनिरोधक चक्की दिएर त्यसपछि डिप्रेसनका लक्षण देखिए त्यो औषधि तत्काल बन्द गरी अन्य विकल्प पनि दिने अभ्यास छ,’ डा. सुवेदी भन्छन्, ‘जहाँसम्म यी चक्कीबारे भएका अध्ययन छन् । यसले डिप्रेसन गराउन सक्ने उल्लेख गरेपनि यस सम्बन्धित ठोस कारण र यही अवस्थामा हुन्छ भनेर किटान गरिसकेको छैन ।’

प्रसूति तथा स्त्रीरोग विशेषज्ञ डा. उपमा कार्की पनि धेरै लामो समयसम्म गर्भनिरोधक चक्की खाँदा महिलामा हर्मोनको असन्तुलन भएकै कारण डिप्रेसन हुनसक्ने बताउँछिन् । डिप्रेसन मात्र नभएर यसले रगत जमाउनेदेखि पाठेघरको क्यान्सरको जोखिम समेत गराउने हुँदा लगातार वषौंसम्म यस्ता चक्की सेवन नगर्न उनको सुझाव छ ।

यद्यपि, कहिलेकाहीं खाँदा यसले खासै असर नपर्ने डा. कार्की बताउँछिन् ।

– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।