विश्वलाई नेपाली ललितकला चिनाउने हठ बोकेका मञ्जुल

१ मंसिर, टोकियो । मोरङ उर्लाबारीका मञ्जुल मितेरी (बराइली)ले कक्षा-६ मा पढ्दा राष्ट्रिय विभूति अरनिको जीवनी पढे । अरनिकोले चिनमा गएर धेरै देवीदेवताको मूर्ति बनाएको विषयले उनलाई प्रभावित पार्‍यो ।

सोही समयदेखि उनी ढुङ्गामा मान्छेको आकृति कुँदन थाले । अरनिको जीवनी पढ्दा उनी अरनिको जस्तै बन्ने सपना बुन्थे । आज उनै मञ्जुलको सपना केहीहदसम्म पुरा हुँदैछ । मञ्जुल सन् २०१६ देखि जापानको क्युसु क्षेत्रस्थित कुमामोतो केनको खामीआमाकुसाको पहरामा भगवान गौतम बुद्ध, मञ्जुश्रीसहित जापानी र चिनियाँ शैलीका विभिन्न मूर्ति कुँदिरहेका छन् ।

मञ्जुलसहित ६ जना नेपाली मूर्तिकारको टोली अहिले जापानमा मूर्ति बनाउन सक्रिय छ । टोलीमा चतुरलाल राजवंशी, जीवन पौडेल, गणेशकुमार राई, रामकुमार राई र सुवास विश्वकर्मा रहेका छन् । जापानको ओसिमा सेकी बुचु यामा प्रतिष्ठान मार्फत् नेपाली टोली जापानमा मूर्ति निर्माणको काम गरिरहेको छ ।

विगत ८ वर्षदेखि जापानको खामीआमाकुसाको पहरामा मूर्ति कुदिरहेका मञ्जुल भन्छन्, ‘यहाँको प्रतिष्ठानले दिएको जिम्मेवारी पूरा गर्न हाम्रो टोलीलाई थप ७ वर्ष लाग्छ ।’

मञ्जुलको टोलीले पहराको ढुङ्गामा बुद्धको मूर्ति निमार्ण सम्पन्न गरिसकेको छ । उक्त मूर्ति ६५ फिट अग्लो छ । ‘बुद्धको मूर्ति निर्माण सम्पन्न भएपनि सोही क्षेत्रमा अन्य मूर्ति निर्माणको काम भइरहेकाले पर्यटकका लागि भने यो क्षेत्र खुल्ला गरिएको छैन । कहिले काहीँ अग्रिम अनुमति लिएर विभिन्न क्षेत्रका व्यक्तिहरु नेपाली कला हेर्न हाम्रो कर्म क्षेत्रमा आउनु हुन्छ,’ मञ्जुलले भने ।

प्रतिष्ठानले मञ्जुल मितेरीसहितको टोलीलाई जिम्मेवारी थप गर्ने क्रम चलिरहेको छ । प्रतिष्ठानले गत महिना मात्र खामीआमाकुसा क्षेत्रमा नै जापानमा नै सबै भन्दा ठूलो (५१ मिटरको) निर्वाणाबुद्ध (सुतेको बुद्ध)को मूर्ति नेपाली मूर्तिकारबाट नै बनाउने सम्झौता गरेको छ ।

जापानीज प्रतिष्ठान नेपाली मूर्तिकारको कलादेखि प्रभावित बनेको छ । ‘हाम्रो काम देखेर नै प्रतिष्ठानले थप जिम्मेवारी प्रदान गरेको हो’ मितेरी भन्छन् ।

नेपाली मूर्तिकारको जापानसम्मको यात्रा

तत्कालीन समयमा जापानमा अध्ययनरत चितवनका दिलिप लामिछानेको सम्पर्क मार्फत् नेपाली मूर्तिकारको टोली जापान आइपुगेको हो । लामिछाने मार्फत् ओसिमा सेकी बुचु प्रतिष्ठानले मञ्जुललाई मूर्ति निमार्णका लागि जापान आउन निमन्त्रणा गरेको थियो ।

प्रतिष्ठानले एक दशकअघिदेखि खामीआमाकुसाको पहरामा मूर्ति बनाउन मूर्तिकार खोजिरहेको थियो । प्रतिष्ठानका लगानीकर्ता रहेको जापानी नागरिक ओसिमा शिजुकीलाई पनि भगवान गौतम बुद्धकै जन्मभूमिबाट मूर्तिकार ल्याएर मूर्ति निमार्ण गर्ने सपना थियो ।

मूर्ति निमार्णका लागि जापान आउने प्रस्ताव आएसँगै नेपाली ललितकलाको महिमा विश्वलाई देखाउन पाउने कुराले आफूलाई थप उमंग थपेको मञ्जुल सुनाउँछन् । ‘मूर्ति बनाउने काम कम सहज छैन । घण्टौं चट्टान फोर्नु पर्ने हुन्छ । यसबाट निस्कने धुलोले स्वास्थ्यमा असर पार्छ, मेसिनको आवाजसँगै काम गर्नु जोखिमपूर्ण छ,’ मञ्जुलले अनलाइनखबरसँगको कुराकानीमा भने, ‘तर पनि बहादुर नेपालीको कला विश्वका नागरिकले हेर्न पाउँछन् भन्ने कुराले यी सबै जोखिम बिर्साउँछ । यो समग्र नेपाली ललितकलाका लागि एक महत्वपूर्ण ऐतिहासिक काम हो ।’

मूर्तिकलालाई व्यवसाय बनाएका मितेरी

मोरङको मिक्लाजुङ गाउँपालिकाको सामान्य परिवारमा जन्मिएका मञ्जुललाई ललितकलामा नै औपचारिक अध्ययन गर्ने रहर थियो । तर, रहरको अगाडि आर्थिक अवस्था बाधक बनेको उनी सुनाउँछन् । औपचारिक अध्ययन गर्न नपाए पनि मञ्जुलले यस क्षेत्रलाई आफ्नो व्यवसाय भने बनाएरै छाडे ।

उनले विःस २०५८ सालमा मोरङकै उर्लाबारीमा मञ्जुल मूर्तिकला केन्द्र सञ्चालनमा ल्याए । ‘सम्भवतः पूर्वमा दर्ता गरेर मूर्तिकला व्यवसाय सञ्चालनमा ल्याउने म नै पहिलो व्यक्ति हो,’ मञ्जुलले भने ।

‘त्यस समयमा व्यवसायीक रुपमा मूर्तिकला व्यवसाय सञ्चालन गर्न बहुत गाह्रो थियो,’ मञ्जुल सम्झन्छन्, ‘चोक, पार्कमा राख्ने मूर्ति लिनका लागि मानिसहरू भारत, काठमाडौँ पुग्थे ।’ व्यवसाय सुरु गरेको ६ वर्ष पछि मात्र मूर्तिको अर्डर आउन थाल्यो र अन्नतः व्यवसायीक रुप दिन सफल भएको उनी बताउँछन् ।

काठमाडौंको रामकोट डाँडामा रहेको बिन्दाबासीको मूर्ति, ताप्लेजुङको घुन्सामा भएको हवाई दुर्घटनामा ज्यान गुमाउने तत्कालिन बन तथा भूसंरक्षण राज्यमन्त्री गोपाल राईसहितको टोलीको सालिक मञ्जुलले बनाएका हुन् । जसलाई ताप्लेजुङको भिन्तुना डाँडामा राखिएको छ ।

कला देशका लागि समपर्ण गर्ने सपना

मूर्तिकार मञ्जुलको अनौठो सपना छ । उनी आफ्नो कला देशका लागि पनि समपर्ण गर्न चाहान्छन् । जसअनुरुप मञ्जुलले विश्वप्रसिद्ध व्यक्तिका १ हजार वटा मूर्ति बनाएर सरकारलाई हस्तान्तरण गर्ने घोषणा गरिसकेका छन् ।

‘सरकारका लागि अहिलेसम्म १३८ वटा मूर्ति निर्माण सम्पन्न गरिसकेको छु । मैले १० वर्ष अघि उक्त घोषणा गरेको थिएँ । बीचमा जापान आउनु पर्ने भयो । समय–समयमा नेपाल गएको बेला यो कामलाई निरन्तरता दिदैं आएको छु,’ मितेरी भन्छन्, ‘यस कामका लागि मेरी श्रीमतीले पनि सहयोग गरिरहेकी छन् । म अहिले जापानमा व्यस्त भएपनि मेरो घोषणालाई सफल बनाउनका लागि नेपालमा ढुङ्गा संकलन गर्ने, तास्ने काम श्रीमतिले गर्दै आएकी छन् ।’

श्रीमती र छोरा पनि मूर्तिकार

मञ्जुलले मोरङ मिक्लाजुङकै कौशिला राईसँग विःस २०५७ सालमा प्रेम बिवाह गरेका थिए । विवाहपछि मञ्लुलकै व्यवसायमा साथ दिएकी कौशिला अहिले आफैं मूर्तिकार बनिसकेकी छिन् । मोरङको उर्लाबारीमा रहेको मञ्जुल मूर्तिकला केन्द्रलाई कौशिलाले व्यवसायीक रुपमा सञ्चालन गर्दै आएकी छन् ।

व्यवसायमा उनले २३ वर्षीय छोरा प्रतीक मञ्जुल बराइलीको साथ पनि पाएका छन् । ‘अहिले त छोरो पनि मूर्ति बनाउन थालेको छ । यही व्यवसाय अंगालेको,’ मञ्जुल भन्छन् ।

– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।