‘अग्निवीर भारतको राष्ट्रिय स्वार्थमा ल्याइएको हो, राजनीतिक तहबाटै समाधान हुनुपर्छ’

सैनिक भर्नामा सरकारले अग्निपथ योजना ल्याएपछि भारतको गोर्खा रेजिमेन्टमा नेपालीको भर्ती अनिश्चित बनेको छ । अग्निपथ योजनाका प्रावधानहरुलाई लिएर भारतभित्रै पनि विरोध छ । नेपालले चाहिँ सन् १९४७ मा भएको त्रिपक्षीय सन्धिको उल्लंघन गरिएको भन्दै गोर्खा भर्ती स्थगित गरेको हो । त्यसबेला नेपाल, भारत र बेलायतबीच भएको सन्धिअनुसार गोर्खा सैनिकले सम्बन्धित देशका सैनिकले पाउने बराबर पारिश्रमिक र पेन्सन सुविधा पाउने भनिएको थियो ।

अग्निपथ योजना अन्तरगत भर्ना हुँदा नेपाली नागरिकले चार वर्षमा अवकाश पाउँछन्, त्यसपछि १२ लाख भारतीय रुपैयाँ पाउने व्यवस्था छ । यसमा नेपालको सहमति छैन ।

यद्यपि, नेपाल र भारतबीच अग्निपथ विवादमा औपचारिक संवाद भएको छैन । यस्तोमा कतिपयले गोर्खा सैनिकमा नेपालीको भर्ती सधैँका लागि बन्द हुनसक्ने बताउँछन् भने कतिले यसलाई चाँडै संवाद गरेर हल गर्नुपर्ने बताउँछन् ।

भारतीय सेनाका अवकाश प्राप्त मेजर जनरल अशोक मेहता भने लामो समयसम्म नेपालीको भर्ती रोकिँदा यसले दुवै मुलुकलाई असर गरिरहेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘राजनीतिक तहको संवादबाट यसको समाधान खोज्नुपर्छ ।’ बरु संवादमा ढिलाइ हुँदा भारतले छिमेकीलाई भुल्न लागेको हो कि भन्ने परेको मेहताको टिप्पणी छ ।

नेपाल आएका बेला मेहताले अनलाइनखबरकर्मी गौरव पोखरेलसँग संवाद गर्दै दुई देशबीचको सैनिक सम्बन्ध र अग्निपथ विवादका समाधानबारे कुराकानी गरेका छन् । प्रस्तुत छ कुराकानीको सम्पादित अंशः

भारत सरकारले सैनिक भर्तीमा अग्निपथ योजना ल्याएपछि भारतीय सेनामा नेपालीको भर्ती रोकिएको छ । यसले नेपाल–भारतको सम्बन्धमा कस्तो असर पार्ला ?

कोभिड पछि अग्निपथ योजनाका कारण करिब पाँच वर्षदेखि सैनिक भर्नामा बाधा परेको छ । यो अवस्था निरन्तर रहनुले नेपाल र भारत दुवैतिर असर गर्छ । तत्काललाई केही महसुस नहोला, तर अबको पाँच वर्षपछि त्यसको एकदम स्पष्ट असर देखिन्छ ।

तपाईंले अहिले भन्नुहोला, नेपाली युवा भारतमा नगएर के भयो ? ब्रिटिस आर्मीमा गइरहेका छन्, सिंगापुर प्रहरीमा गइरहेका छन्, फेन्च आर्मीमा गइरहेका छन् । विदेशमा नोकरी गर्न गइरहेका छन् भन्नुहोला ।

तर, भारत र नेपाल सम्बन्धको एउटा अटुट अंग गोर्खा भर्ती हो । र, यो ‘आर्मी टु आर्मी’ सम्बन्धको एउटा कडी पनि हो । नेपाली नागरिकको इण्डियन गोर्खा ब्रिगेडमा जुन योगदान छ, त्यो एकदमै विशेष छ । मैले धेरै भारतीय कमाण्डरलाई सोधेको छु– तपाईंहरुको विचारमा फौजमा सबैभन्दा विशेष कुन पल्टन चम्किन्छ ? त्यसो भन्दा ९० प्रतिशतको जवाफ गोर्खाली पल्टन भन्ने हुन्छ ।

गोर्खाली पल्टनमा सबै नेपाली नागरिक भने हुँदैनन् । ६० प्रतिशत नेपाली र ४० प्रतिशत भारतीय मुलका नेपाली नागरिक हुन्छन् । तर, जो नेपालबाट आएर लामो समयदेखि भारतमा बसेका छन्, उनीहरुलाई पनि नेपाली नै भनौं न । भारतमै कतिपय मान्छेले यो कुरा बुझेका छैनन् ।

अग्निपथ विवादमा अबको समाधान के होला ?

यसको समाधानका लागि पहिलो विषय भनेको संवाद हो । त्यो चाहिँ सैनिक तहबाट समाधान हुँदैन, यो राजनीतिक विषय हो । यो भारत सरकारले निर्णय गरेर ल्याएको प्रावधान हो । र, सरकारकै तहबाट संवाद हुनुपर्छ ।

जब यो विषय छलफलको चरणमा प्रवेश गर्छ, त्यसपछि विकल्पहरुबारे कुरा हुन्छ । अग्निवीर योजना भारतको राष्ट्रिय स्वार्थमा ल्याइएको हो । अरु कुनै देशको राष्ट्रिय स्वार्थमा छैन ।

नेपाल सानो देश छ, सानो अर्थतन्त्र छ । त्यसकारणले मेरो विचारमा समाधानको पहिलो र मुख्य तरिका यो हो कि नेपाललाई अग्निपथ योजनाबाट हटाइदिउँ । नेपाल मित्र देश हो, यो भारत होइन, नेपाल हो ।

नेपाललाई अग्निपथ योजनाबाट हटाउनलाई भारत सरकार तयार होला त ?

अहिले समाधानको कुरा मैले भनिरहेको छु । त्यो भारतले गर्छ गर्दैन, त्यो भारतको सरकारको कुरा भयो । तर मैले भन्न खोजेको कुरा के हो भने पहिलो कुरा त छलफलमा आउनुपर्‍यो । यदी नेपाललाई यो योजनाबाट हटाउन मनजुर छैन भने नेपाललाई ४ वर्ष र २५ प्रतिशतको ठाउँमा ७ वर्ष र ५० प्रतिशत गर्न सकिन्छ ।

अहिले भारतमा पनि यसको रिभ्यू भइरहेको छ । त्यो हुन्छ कि हुँदैन, यसको समाधान कहिले हुन्छ । थाहा छैन । तर, नेपाल-भारतबीच जुन वर्षौंदेखि चल्दै आएको गोर्खा भर्ती रोकिएको छ, यसको असर गोर्खा ब्रिगेडमा परिरहेको छ । त्यहाँ ठूला खाल्डो परिरहेको छ ।

तपाईंले भन्न खोज्नु भएको असर कस्तो हो ?

असर नेपाल र भारत दुवैतर्फ पर्छ । नेपालका लागि जुन तलब वापत राम्रो रकम आइरहेको थियो । त्यो आएको छैन । चार वर्षको लागि मात्रै भएपनि पैसा त पैसा थियो । त्यसले अर्थ व्यवस्थामा असर हुने भइहाल्यो ।

अर्को आन्तरिक रुपमा नेपालमा भूतपूर्व सैनिकहरुले मसँग चाहे ४ वर्ष होस् कि ७ वर्ष हामीलाई अग्निवीर बन्न सहमति दिइनुपर्छ भनेका छन् । पहिले १५ साल कि १७ साल नोकरी गथ्र्यो । त्यो पाइँदैन भने कम्तिमा चार वर्ष भए पनि काम गरौं भनेर कतिपयले भनेका छन् ।

भारतको गोर्खा रेजिमेन्टमा के असर पर्छ ?

भारतमा अहिले गोर्खा ब्रिगेडको १० हजार जति नफ्री घटेको छ । पाँच वर्षपछि घटेर २० हजार, २५ हजार संख्यामा आइपुग्छ । अझ १० वर्षपछि गोर्खा ब्रिगेड करिब–करिब खत्तम हुँदै जान्छ । गोर्खा रेजिमेन्ट हुन्छ, तर त्यहाँ गोर्खाली हुँदैनन् ।

त्यसको अर्थ भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले समेत त्यति धेरै महत्व दिएको गोर्खा ब्रिगेडमा नेपालको उपस्थिति नै जोखिममा पर्छ ?

प्रधानमन्त्रीले १४ वर्षअघि गोर्खा ब्रिगेडका नेपालीको प्रशंसा गर्दै बोल्नुभएको थियो । यत्तिका वर्षमा प्रधानमन्त्री मोदीजीले भुल्नु भयो कि ? भुल्नु भएको छैन भने भारतको भूराजनीतिक परिस्थिति फेरियो होला ।

भारत संसारमा तेस्रो सबैभन्दा ठूलो सैनिक फौज भएको मुलुक हो । पाँचौं ठूलो अर्थतन्त्र भएको मुलुक हो । अनि, सबै देश चाहे रसिया होस् कि चीन, अमेरिका, कि युरोपियन युनियन, कि इजरायल सबै देशसँग उसको मित्रता छ ।

यो उसको कूटनीतिक कमाल हो । त्यसैले भारतले आफ्नो छिमेकीको बारेमा धेरै सोच्न छाडेको कि ? अझ बृहत प्राथमिकता भयो होला । नेपाललाई भुल्न लाग्यो होला ।

नेपाल र भारतबीच ‘आर्मी टु आर्मी‘ पनि विशिष्ट सम्बन्ध छ, अहिले भारतीय सेनाध्यक्ष नेपाल भ्रमणमा छन् । यस्तोमा सैनिक तहमा पनि यसबारे केही कुराकानी भयो कि ?

तपाईंले भने जस्तै नेपाल र भारतबीच ‘आर्मी टु आर्मी’ सम्बन्ध एकदम विशेष र फरक छ । अरु कुनै देशमा ‘अनररी जनरल’को पदवी आदानप्रदान हुँदैन । भारतको आर्मी चिफ यहाँको आर्मी जनरल, यहाँको प्रधानसेनापति भारतको जनरल । यो विशिष्ट किसिमको सम्बन्धको एउटा कारण पनि भारतको गोर्खा रेजिमेन्टमा नेपाली नागरिक कार्यरत् रहनु हो ।

यसको इतिहास २०० वर्ष पुरानो छ । सन् १९४७ मा भारत स्वतन्त्र भएपछि १० गोर्खा रेजिमेन्टमध्ये केही ब्रिटिस आर्मीमा गए, धेरै जसो भारतमा आए । सेना प्रमुखकै तहबाट निरन्तर भइरहेको मानार्थ जनरलको आदानप्रदानलाई म रणनीतिक सम्बन्ध भन्छु । यो सामान्य सम्बन्ध होइन ।

यो एकदमै रणनीतिक र विशेष सम्बन्ध हो, जुन विश्वमा अन्यत्र काहीँ पनि पाइँदैन । अरु कहीँ पनि पाउन सकिन्न कि एक देशको नागरिक अर्को देशमा नोकरी गर्ने अनि त्यो देशको भौगोलिक अखण्डता र सार्वभौकिताका लागि बलिदान गर्ने ।

अनि, हाम्रो प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले पनि सन २०१४ अगस्टमा आउँदा संसद्मा सम्बोधन गर्नुभयो । त्यसबेला उहाँले धेरै कुरा बोल्नुभयो । तर, मुख्य कुरा के भन्नुभयो भने भारतले कुनै पनि यस्तो युद्ध लडेको छैन, जसमा नेपाली रगत बगेको छैन ।

नेपाली सेनाले जब दिल्लीमा आफ्नो सेना दिवस मनाउँछ, यो खास एउटा अडियो–भिडियो सामग्री प्रस्तुत गर्छ, जुन मोदीको यो स्पीचबाट सुरु हुन्छ । त्यसैले हाम्रो सेना प्रमुख आउने भनेको त्यो सम्बन्धलाई बुलन्द गर्ने, नियमित गर्ने र माथि लाने उद्देश्यले हो ।

अहिले अग्निपथ योजनाको कारण गोर्खा भर्ती रोकिएको छ । यस्तोमा भारतका जनरलको भ्रमणमा औपचारिक कुराकानीमा केही कुराकानी त हुनसक्छ । तर, यो राजनीतिक तहबाटै समाधान हुनुपर्ने विषय हो ।

– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।