सफलताको संकुचित बुझाइमा अधीर नयाँ पुस्ता

कस्तो व्यक्तिलाई सफल मान्ने हो ? मान्छेका आफ्नै परिभाषा छन्। कुन उचाइ प्राप्त गरेपछि मानिसलाई सफल व्यक्तिको रूपमा हेर्ने हो? समय र परिस्थितिसँगै सफलताको व्याख्या बदलिन्छ। आजको युवालाई सफलताको मापक आफ्नो प्रगति हैन अरूसँगको तुलना भएको छ। यसले मानसिक स्वास्थ्यमा ठूलो समस्या निम्त्याएको छ।

सफल हुनु भनेको के हो भन्ने कुरा परिवारबाटै अभिभावकले र विद्यालयदेखि नै सिकाउनु जरूरी छ। हाम्रा लोकोक्ति र पौराणिक कथाहरूबाट पनि युवाहरूलाई सफलता के हो भन्ने बुझाउन सकिन्छ।

सफलता मूलतः मनको सन्तुष्टि हो। व्यक्तिले आफूले देखेका सपना र आकाङ्क्षालाई लिएर गरेको मिहिनेत वा सङ्कल्पले पूर्णता पाएको क्षण हो। हरेक व्यक्तिका सन्तुष्टिका विषय र सपना फरक हुन सक्छन्। यसर्थ सफलताको अनुभूति पनि मूलतः व्यक्तिगत हुन्छ। त्यसैले हरेकका सङ्घर्ष, सपना र सफलतालाई एउटै कोणबाट व्याख्या गर्न मिल्दैन। एउटै सूत्रमा वा एउटै मापकमा नाप्न सकिंदैन।

हामीकहाँ सफलताको विषयमा समाजले बनाएको एउटा सङ्कुचित मानक छ। जसले सफलतालाई सधैं धन–दौलत र भौतिक सुख–सुविधासँग मात्र जोडेर हेर्छ। यहाँ धनी हुनु भनेको सबैभन्दा सफल हुनु हो भन्ने मानक स्थापित छ। यो परिभाषा वास्तवमा सङ्कुचित र अव्यावहारिक छ।

यही मनोविज्ञानले काम गरेकै कारण पैसा कमाउनु मात्र सबैभन्दा प्रतिष्ठाको विषय बनाइएकै कारण समाजमा भ्रष्टाचारजन्य एवं अन्य अनुचित कार्यहरू सामान्य बन्दै गइरहेका छन्। ‘सोझो औंलाले घिउ नआए बाङ्गो गर्नु’ भन्ने उखान नै हाम्रो मानसिकता बन्न पुगेको छ। सही नियतले धन कमाउने भन्दा पनि जसरी हुन्छ धनी बन्ने भन्ने होडबाजीले गर्दा मिहिनेत गर्ने प्रवृत्ति इमानदारी, विनम्रता, सदाचार, अनुशासन जस्ता न्यूनतम मानवीय गुणहरू हराउँदै गइरहेका छन्।

निश्चय नै आर्थिक समृद्धि विना जीवनयापन सम्भव छैन। तर, पैसा कमाउनु मात्रै जीवनको अन्तिम लक्ष्य हो, धनी हुनु मात्रै सफल हुनु हो भन्ने सङ्कुचित मानकको कारण युवापुस्तामा त्यसको नकारात्मक असर परेको छ। अधिकांश समय स्क्रिनमा बिताउने अहिलेको युवापुस्ता भौतिक सुख–सुविधासँग पनि टाढा छैन तर पनि उसका चरम निराशा र असन्तुष्टि छन्।

तपाईंहरूको सपना के हो भनेर तपाईं आज ५० जना युवाको बीचमा एउटा प्रश्न गर्‍यौं भने तीमध्ये अधिकांश युवाको उत्तर हुन्छ विदेश जाने र टन्न पैसा कमाउने। के ती अधिकांश युवाकै सपना विदेश जाने होला त? पक्कै नहोला, तीमध्ये कसैलाई कलामा रुचि होला, कसैलाई साहित्यमा रुचि होला, कसैलाई उद्यमशीलतामा रुचि होला तर उनीहरूले आफ्नो रुचिलाई सपना बनाउन सकिरहेका छैनन्।

युवाहरूले देशमै गरिखाने सपना देख्न नसक्नुमा, पहिलो कमजोरी राज्यको हो। तर सबै कुराको दोष राज्य सत्तामा भएकालाई लगाएर उम्कन मिल्दैन, समस्या हामीमै छ। अहिले राज्य सत्तामा भएका दुईचार व्यक्ति फेरिए भने हाम्रो भाग्य फेरिन्छ, रातारात समृद्धि आउँछ भन्ने सपना देख्नु पनि गलत हो। किनकि परिवर्तन रातारात सम्भव छैन, परिवर्तनका लागि जिम्मेवार नेतृत्व र विवेकशील नागरिक चाहिन्छ।

हामीलाई त हरेक कुरा छिटोछरितो र रेडिमेड चाहिएको छ। सुशासन र समृद्धि पनि रातारात चाहिएको छ। तर त्यसको लागि त अथक् प्रयास र मिहिनेत चाहिन्छ। एउटा सिङ्गो पुस्ताको योगदान चाहिन्छ भन्ने कुरा हामी भुल्छौं। देश बनेन भनेर नेतालाई सत्तोसराप गर्छौं अनि फेरि तिनैलाई भोट दिएर जिताउँछौं। वास्तवमा परिवर्तनको बाधक हामी नागरिक नै हौं। हामी देश बनेन बनेन भन्छौं खासमा देश बन्ने भनेको कस्तो हो? चलचित्र अथवा कथामा झैं कुनै अमूक व्यक्ति आएर हाम्रो उद्धार गर्ने, रातारात सब कायापलट गर्ने त हैन नि!

हामीलाई अरूले नीति–नियम र अनुशासनमा बसेको हेर्न खुब मजा लाग्छ। अरूलाई ज्ञान दिन खुब मजा आउँछ तर जब आफू अनुशासनको दायरामा उभिनुपर्छ हामीलाई तिनै नीति र अनुशासन घाँडो लाग्न थाल्छन्। यो समस्या राज्य सत्तामा बसेर नेतृत्व गर्नेहरूको मात्र समस्या हैन, यो हाम्रो आम समस्या हो।

त्यस्तै अर्को प्रवृत्तिको सानो उदाहरण हेरौं। हामीसँग कुनै छिमेकी साथी वा नातेदारले उद्यम गर्नको लागि पैसा सापटी माग्यो भने हामी सहयोग गर्दैनौं तर विदेश जानको लागि पैसा सापटी माग्यो भने तुरुन्त सहयोग गर्न तयार हुन्छौं। यसको सिधा अर्थ यो देशमा कसैले केही राम्रो गर्न सक्दैन भन्ने गलत भाष्य हामीले निर्माण गरिसकेका छौं। यसको प्रत्यक्ष असर अहिलेको युवा पुस्तालाई परेको छ।

हुनत देशमा पर्याप्त रोजगारीको अवसर नभएको र उद्यम गर्न लाग्दा अनेकौं झन्झट बेहोर्नुपरेको कुरा यथार्थ हो। अर्को तितो यथार्थ के हो भने हामी जति नै जोखिम मोलेर पनि, ज्यानको बाजी लगाएरै भए पनि विदेशिन तयार छौं। विदेश जानको लागि जति नै लगानी गर्न पनि तयार छौं तर त्यही लगानी स्वदेशमै गर्न तयार छैनौं।

स्वदेशमै सीप सिक्न तयार छैनौं किनकि हामीलाई त विदेश गएर धेरै पैसा कमाएर सफल हुनु छ। हाम्रो सामाजिक मनोविज्ञान अनुसार स्वदेशमै काम गरेर सामान्य जीवनयापन गर्नु भनेको त लगभग असफल हुनु जस्तै भइसक्यो। यही कारण युवाहरूमा मानसिक तनाव बढ्दो छ।

अनि कम लगानीमा देशमै केही गर्छु भन्ने आफ्ना साथीभाइ नातेदारलाई हामी प्रोत्साहन गर्दैनौं। बरु उनीहरूको मनोबल गिराउन मुख्य भूमिका खेलिदिन्छौं। यसका पछाडि सबैका आफ्ना आफ्नै कारण सहितका तर्क होलान् तर हामीले देशमा केही छैन भन्ने गलत भाष्य निर्माण गरेको कुरा सत्य हो।

अनि हाम्रो दैनिकीलाई पूँजीकेन्द्रित सफलताको गलत मानसिकताले गिजोलेको छ। यो मानसिकता नबदलेसम्म विदेश गएर पैसा कमाउनु भनेको सबैभन्दा धेरै सफल हुनु हो भन्ने जुन गलत भाष्य निर्माण गरिएको छ त्यो नबदलेसम्म हाम्रा सन्ततिले आफ्ना रुचिलाई सपना बनाउन सक्ने छैनन्। धैर्य गरेर देशमै बस्ने आँट गर्न सक्ने छैनन्।

राज्यको तर्फबाट सुधार्नुपर्ने कुरा धेरै छन्। शिक्षा प्रणालीमा सुधार, सीपलाई प्रविधिमैत्री बनाउने कुरा, उद्यमशीलता, पार्टटाइम जागिरको अवधारणा, समय व्यवस्थापन र सृजनशीलतामा युवालाई जोड्ने लगायत विभिन्न कुरा छन् जुन राज्यले गर्नुपर्छ।

नागरिकको तर्फबाट हुनसक्ने प्रमुख कुरा भनेको धैर्य, उच्च मनोबल र आफ्नो जिम्मेवारीको पालना नै हो। अधिकारसँगै कर्तव्यको पनि पालना गर्नु हो। यो देशमा किन नबस्ने, किन विदेशिने भन्ने प्रश्न गर्दा देशमा बस्न नसक्ने विविध कारण सहितका अनेकौं उत्तर छन्। तर यो देशमा किन बस्ने भन्ने प्रश्नको एउटै उत्तर यो देश बनाउनु छ त्यसैले यही देशमा बस्ने हो।

देश बन्छ र बनाउने जिम्मा हाम्रो पुस्ताको हो त्यसैले हाम्रो पुस्तामा धैर्य र अनुशासन आवश्यक छ। धैर्यले डोर्‍याउने सफलता नै दिगो सफलता हुन्छ।

– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।