स्वास्थ्य क्षेत्रका व्यवस्थापक उत्पादनमा अब्बल ‘नेसनल ओपन कलेज’

काठमाडौं । बल्खुदेखि एकान्तकुनातर्फ जाँदै गर्दा सानेपास्थित रिङरोडमै छ ‘नेसनल ओपन कलेज’ । यो कलेज नेपालमा यस्तो एउटा कलेज हो जसले दुई दशकभन्दा लामो अवधिदेखि अस्पतालमा चाहिने दक्ष जनशक्ति ‘व्यवस्थापक’ जन्माउँदै आएको छ । यो कलेज अस्पताल व्यवस्थापनसम्बन्धी अध्ययन गराउने नेपालकै पहिलो कलेज पनि हो ।

कलेजले नेपालमा पहिलो पटक सन् २००० सेप्टेम्बरदेखि ‘स्वास्थ सेवा व्यवस्थापन’ (बीएचसीएम) कार्यक्रम सञ्चालन गरिरहेको छ । हालसम्म पनि सरकारी क्षेत्रमा पढाइ नहुने यो सेवाका जनशक्ति अत्यन्तै माग भएको क्षेत्र हो ।

स्नातक तहको यो पढाइ पहिलो चोटि आउँदा नेपालमा सुरुमा यो तीन वर्षको थियो । पछि यसलाई चार वर्षे बनाइएको थियो ।

के हो बीएचसीएम ?

कलेजमा २० वर्ष प्राचार्यको भूमिका निर्वाह गरेर अहिले सल्लाहकार रहेको डा. शीतल कार्कीका अनुसार यो स्वास्थ्य सेवा र व्यवस्थापन जोड्ने विषय हो ।

‘यो अन्तर्गत मूलरूपमा दुइटा विषयमा पढाइ हुन्छ । एउटा अस्पताल भित्रको व्यवस्थापन, त्यसमा इमर्जेन्सी, ओपीडी, आईसीयू, फार्मेसी, वार्डहरूको व्यवस्थापन गर्ने यो विषयको एउटा मुख्य उद्देश्य हो,’ कार्की थप्छन्, ‘इन्साइड द वाल अर्थात् अस्पातलमा हुने सबै डिपार्टमेन्टको म्यानेजरको काम गर्न यो पढाइ पढ्नुपर्छ ।’

कार्कीका अनुसार यसअघि निजी अस्पताल र अहिले पनि सरकारी अस्पतालमा डाक्टर, नर्स वा म्यानेजमेन्ट पढेको मान्छेलाई नै डिपार्टमेन्ट म्यानेजमेन्टको जिम्मा लगाउने गरिन्थ्यो । अब नेपालमा कम्तीमा हेल्थ म्यानेजमेन्ट सम्बन्धी ब्याचलर पढेको मान्छेले म्यानेजरका काम गर्न पाउँछन् ।

यसलाई ब्रिटिस शब्दमा हस्पिटल एडमिनिस्ट्रेसन पनि भन्न मिल्ने उनको तर्क छ । ‘अस्पताल बाहेक हस्पिटल बाहिर पनि विभिन्न संघसंस्थाले गर्ने स्वास्थ्य शिविर हुन्छ । स्वास्थ्यसँग सम्बन्धित ठूला संस्थाको परियोजना हेर्न पनि यो पढ्नुपर्छ,’ कार्की भन्छन् ।

यो सामान्य भाषामा भन्नुपर्दा स्वास्थ्य सेवा र व्यवस्थापनको काम हो । अस्पतालभित्र वा बाहिर हुने स्वास्थ्य सेवालाई व्यवस्थित गर्न यो पढाइ हुने गर्छ ।

कसरी हुन्छ पढाइ ?

यसको आठ सेमेस्टर हुन्छ, स्नातक तहको । एउटा सेमेस्टर भनेको ९० दिनको हुन्छ । परीक्षा हुँदा ६ महिनाको हुन्छ । वर्षमा दुई सेमेस्टर हुन्छ । फाइनलमा जम्मा ५० अंकको मात्रै परीक्षा हुन्छ । त्यो चाहिँ पोखरा विश्वविद्यालयले नै राखेको कोर्सको हुन्छ ।

अस्पतालमा गएर काम गर्ने, परियोजना, स्वास्थ्य शिविर गएर काम गरेको आधारमा हुन्छ । यो पढ्दा तीन इन्टर्नसिप पनि गर्नुपर्छ । ६ साता चाहिँ अस्पतालमै गएर काम गर्नुपर्छ र अन्तिममा चाहिँ मेजर अस्पतालमै गएर काम गर्नुपर्छ । हाम्रो विद्यार्थीले मेडिसिटी ग्रान्डीमा इन्टर्न गर्छन् । यो सबै सकिएपछि मात्रै स्नातकको डिग्री हात पर्छ । यसको सुरुवात नै स्वास्थ्य सेवाबाट हुन्छ ।

कार्कीका अनुसार यसमा आउन जुनसुकै क्षेत्रबाट पनि आउन सकिन्छ । प्लस टु पढेको छ भने आर्ट्स, कमर्स, म्यानेजमेन्ट जहाँबाट आए पनि हुन्छ । सीटीईभीटी हो भने त्यताबाट पनि आउन मिल्छ । जताबाट आए पनि सेकेन्ड डिभिजन कम्तीमा चाहिन्छ ।

नेसनल ओपन कलेज नै किन ?

डा. कार्कीका अनुसार नेसनल ओपन कलेज स्वास्थ सेवा व्यवस्थापनका लागि समर्पित विभाग स्थापना गर्ने दक्षिण एसियाकै पहिलो संस्था हो । अहिले २५औं वर्ष मनाइरहेको कलेजले स्वास्थ्य सेवा व्यवस्थापन शिक्षाको नेपालमै नयाँ मापदण्ड निर्माण गरेको छ ।

कलेजको सिट संख्या वार्षिक ४० जनाको मात्रै हो । बीएचसीएममा मात्रै अहिलेसम्म नेसनल ओपन कलेजबाट १ हजार ४ सय विद्यार्थी पास गरिसकेका छन् ।

‘हामीले खोलेको १५ वर्षपछि मात्रै अहिले निजी कलेजमा छन् । सरकारी स्तरमा यसको पढाइ हुँदैन । पोखरा विश्वविद्यालय अन्तर्गत मात्रै छ । अन्य विश्वविद्यालयमा यो छैन,’ कार्की भन्छन् ।

उनका अनुसार काठमाडौं सहित देशभरिका विभिन्न निजी अस्पतालमा हाम्रा सीईओ, म्यानेजर छन् । ५० प्रतिशत विद्यार्थी विदेशमा छन् भने नेपालमा भएका पनि सबै रोजगार छन् । त्यो पनि उच्च तलबमा अस्पताल वा गैरसरकारी संस्थाको स्वास्थ्य सेवाका व्यवस्थापनमा काम छन् ।

१९ जिल्ला अस्पतालमा भर्खरै म्यानेजर राख्ने काम सुरु भएको छ । अहिलेसम्म ठूला सरकारी अस्पतालमा छैनन् । अहिले राख्ने हो भने जनशक्ति नै नपुग्ने अवस्था छ । सुरु गर्दादेखि नै यसको शुल्क बढेको छैन ।

‘यो पढ्न ६÷७ लाखको कोर्स पूरा हुन्छ । यसबाहेक होस्टेलमा बस्नेलाई चार वर्षमा २ लाख ४० हजार छात्रवृत्ति समेत हुन्छ । मान्छेलाई अहिले सस्तोमा राम्रो पढाइ पढ्नुपर्छ भन्ने थाहा नै छैन । तर, यसको पढाइ अनुसार खर्च एकदमै सस्तो छ । अंग्रेजी अलि राम्रो चाहिन्छ अरू सामान्य नै हो,’ कार्की भन्छन् ।

 संसारभरि पुगेका छन् नेसनल पढ्ने विद्यार्थी

नेसनल ओपन कलेजको दाबी अनुसार यहाँ पढेका विद्यार्थी अमेरिका बोस्टनको म्यासाचुसेट्स जनरल अस्पतालदेखि स्वीट्जरल्यान्ड जेनेभाको रेडक्रसको उच्च तहसम्म काम गरिरहेका छन् ।

नेपालमा पनि ठुल्ठूला गैरसरकारी संस्थाको परियोजना प्रमुख, ठूला अस्पतालका सीईओ, व्यवस्थापकमा यही कलेजका उत्पादन छन् ।

– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।