लाखौं लाग्छ भनेर अस्पतालले उपकरण थन्क्यायो, आविष्कार केन्द्रले विना खर्च बनायो

५ मंसिर, काठमाडौं । सरकारी अस्पतालमा मर्मत गर्न सकिने उपकरणलाई थन्क्याएर कमिसनको नाममा नयाँ खरिद गरिन्छ भन्ने उदाहरण हुन्- वीर र कान्ति बाल अस्पताल । तर तिनै थन्क्याइएका उपकरणलाई राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रले सामान्य मर्मत गरेर पुनः प्रयोग गर्न मिल्ने बताएको छ ।

भदौमा सम्झौता सहित बिग्रिएका उपकरण मर्मत गर्ने जिम्मेवारी राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रलाई दिइएको थियो । मर्मत गर्न लाखौं पर्छ भनेर कोठाभित्र ताला लगाएर राखिएका उपकरण केन्द्रले विनाखर्च सञ्चालनमा ल्याएको छ ।

‘सात लाख पर्छ भनेर थन्क्याइएको ब्रोन्कोस्कोपलाई विना खर्च सञ्चालन गर्न सकियो । एक करोडभन्दा बढी मूल्य पर्ने सी–आर्म मेसिनलाई ५० हजारमै बनाइयो,’ आविष्कार केन्द्र प्रमुख डा. महाविर पुनले भने, ‘अस्पतालमा बिग्रेका करिब ५० प्रतिशत जति उपकरण कुनै खर्च नगरिकन मर्मत भएका छन् ।’

‘करिब ३० प्रतिशत जति उपकरण स्थानीय बजारमै पाइने सामान्य पार्टपुर्जा फेरेर मर्मत भएका छन्,’ डा. पुन थप्छन्, ‘करिब २० प्रतिशत जति उपकरण मात्र विदेशबाट नै पार्टपुर्जा मगाएर मर्मत गर्नुपर्नेछ । ५० प्रतिशत त विना खर्चमा मर्मत गरिएको छ ।’

राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रले अहिले वीर र कान्ति बाल अस्पतालमा काम नलाग्ने भनेर थन्क्याइएका उपकरणको मर्मत धमाधम गरिरहेको छ । पहिलो चरणमा अस्पतालमा भएका उपकरण विवरण संकलन गरिएको थियो । त्यसपछि बिग्रिएका उपकरणको लागत अनुमान र कम खर्चमा बन्ने उपकरणको मर्मत सुरु गरिएको थियो ।

‘सुरुमा अस्पतालमा के–कति उपकरण छन् र तीमध्ये कति बिग्रिएर बसेका छन् भनेर सूची बनाउने काम गर्‍यौं,’ आविष्कार केन्द्रका बायोमेडिकल इन्जिनियर उमेश किराँतले अनलाइनखबरसँग भने, ‘उक्त उपकरणको सूची बनाउन हामीलाई डेढ महिना लाग्यो ।’

केन्द्रका अनुसार वीर अस्पतालमा एक हजार ९२५ उपकरण छन् । तीमध्ये एक हजार ६२३ उपकरण (१६ प्रतिशत) बिग्रिएको भनेर थन्काइएका छन् । यस्तै अवस्था कान्ति बाल अस्पतालको पनि छ । कान्तिमा ८४४ मध्ये १५८ वटा उपकरणमा माकुराको जालो लागेको छ ।

आविष्कार केन्द्रले सञ्चालन हुन नसकेका भनिएका उपकरणलाई एक–एक गरी लागत अनुमान गर्दै मर्मत गर्ने काम भइरहेको छ । ‘हामीले अहिले खर्च नलाग्ने र थोरै खर्चमा बनाउन सक्ने उपकरणको मर्मत गरिरहेका छौं । धेरै खर्च लाग्ने उपकरणको लागत अनुमान गर्दै अस्पताल प्रशासनलाई लिष्ट दिइरहेका छौं,’ किराँतले भने ।

हाल बायोमेडिकल इन्जिनियरसहित १२ जनाको टोली वीर र कान्ति अस्पतालका बिग्रेका उपकरण मर्मतमा खटिएको छ ।

वीर अस्पतालमा एक सी–आर्म मेसिन र पाँच वटा भेन्टिलेटर सञ्चालनमा आएका छन् । यस्तै कान्तिमा इन्र्फन्ट राडियन वार्मर १, मोनिटर २ र इन्फ्युजन पप्प ३ वटा मर्मत भएका छन् ।

‘धेरै उपकरण मर्मत गर्न सकिने खालका छन् । अब तीव्रगतिमा काम अगाडि बढ्छ,’ किराँतले अनलाइनखबरसँग भने ।

जब विभागमा सयौं उपकरण थन्किएको भेटियो

 ५ भदौमा स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रसँग बिग्रिएका उपकरण मर्मतको सम्झौता गरेको थियो । उक्त सम्झौता अनुसार देशभरका १७ वटा ठूला संघीय अस्पतालमा बिग्रिएर वा प्रयोगविहीन अवस्थामा रहेका स्वास्थ्य उपकरणको मर्मत र उपकरणको अवस्था राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रले पत्ता लगाउनेछ ।

पहिलो चरणमा वीर र कान्ति अस्पतालमा बिग्रिएका उपकरणको मर्मत गर्ने सम्झौता भएको छ । सम्झौता भएको केही दिनपछि नै आविष्कार केन्द्रका बायोमेडिकल इन्जिनियर सहितको टिमले बिग्रिएको उपकरण विवरण अस्पताल प्रशासनसँग माग गरेको थियो । तर वीर अस्पताल प्रशासनले कुनै एकिन विवरण दिन सकेन । बरू उल्टै दुई–चार वटा मात्रै बिग्रिएको हुनसक्ने जवाफ दियो ।

त्यसपछि केन्द्रका टिमले अस्पतालमा कति उपकरण छन् भनी सबै विभागमा गई तथ्यांक संकलन गर्ने काम गर्‍यो । ‘विभागमा गएर हेर्दा धेरै उपकरण यत्रतत्र थन्काइएको भेटियो,’ किराँत भन्छन्, ‘अब के समस्या छ भनेर डिटेलमा हेर्दै मर्मत गर्छौं ।’

केन्द्रलाई अन्य स्वास्थ्य संस्थाबाट पनि उपकरण बनाउनका लागि अनुरोध आइरहेको उनी बताउँछन् । तर पहिलो चरणमा वीर र कान्तिको उपकरण मर्मत मर्मत गर्ने केन्द्रले जनाएको छ । यी दुई अस्पतालमा सफल भएमा अन्य अस्पतालमा पनि उपकरण मर्मतको काम अगाडि बनाउने योजना रहेको किराँतले बताए ।

वीरमा भेन्टिलेटर मेसिनको ब्याट्रीको ब्याकअप नहुँदा सञ्चालन हुन सकेको थिएन । तर ब्याट्री मात्रै खरिद गर्दा महँगो पर्ने हुँदा भेन्टिलेटर नयाँ किन्ने टेन्ड्र रहेको पाइएको केन्द्रका इन्जिनियर बताउँछन् । ‘कतिपय चल्दैन भनेर थन्काइएका उपकरण कुनै खर्च विना नै सञ्चालन भएका छन् । कतिपय भने थोरै खर्च मर्मत भइरहेको छ,’ किराँत भन्छन् ।

करोडौंको उपकरण धुलोमा

स्वास्थ्य मन्त्रालय आफैंसँग देशभरका अस्पतालमा कति उपकरण छन् र कति बिग्रिएर वा थन्क्याएर राखिएका छन् भन्ने स्पष्ट तथ्यांक नै छैन । दाताबाट प्राप्त र सरकारी ढुकुटीबाट खरिद गरिएका धेरै स्वास्थ्य उपकरण जथाभावी थन्काउँदा धुलाम्य छन् ।

वीर अस्पतालको युरोडाइनामिक मेसिनको अवस्था यसको एक उदाहरण हो । युरोविभागका प्रमुख डा. रविनबहादुर बस्नेतका अनुसार उक्त मेसिन सात वर्ष पहिले किनिएको थियो । तर विडम्बना बिक्रेता कम्पनीले मेसिन जडान नगरिदिँदा यो अझै सञ्चालनमा आउन सकेको छैन ।

तीन वर्ष अघि कम्पनीले स्पष्ट रूपमा ‘मेसिन बन्दैन’ भन्दै इन्कार गरेपछि अस्पताल प्रशासनले त्यसलाई एउटा कोठामा थन्क्याएर राखेको थियो । त्यस्तै, मिर्गौलाको पत्थर फुटाउने (सीएसडब्लुएल) उपकरण पनि त्यही अवस्थामा छ । उक्त उपकरणको मर्मत अहिले आविष्कार केन्द्रले गरिरहेको छ ।

वीर अस्पतालको युरोलोजी विभागमा सात महिनादेखि निष्क्रिय रहेको सी–आर्म मेसिन राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रका बायोमेडिकल इन्जिनियरले पुनः सञ्चालनमा ल्याइसकेका छन् ।

अस्पतालले बारम्बार सम्बन्धित बिक्री कम्पनीलाई सी–आर्म मेसिन मर्मतका लागि आग्रह गरेको थियो । कम्पनीका प्रतिनिधिहरूले पटक–पटक मेसिन मर्मत गर्न नसक्ने जवाफ दिएपछि अस्पताल उपकरण थन्क्याउन बाध्य भएको थियो । सी–आर्म मेसिन एक्स–रे प्रविधिमा आधारित उन्नत मेडिकल इमेजिङ उपकरण हो जुन युरोलोजी विभागका लागि अत्यन्त महत्वपूर्ण मानिन्छ ।
युरोलोजी विभागका प्रमुख डा. बस्नेतले भने, ‘सी–आर्म मेसिन नबन्ने जवाफ दिएपछि हामीले थन्क्याइसकेका थियौं । तर केन्द्रका इन्जिनियरले १० मिनेटमै मर्मत गरिदिए र अहिले हामी सेवा दिइरहेका छौं ।’

अस्पतालका एक उच्च अधिकारी अनुसार स्वास्थ्य उपकरण बेच्ने कम्पनीहरूले वारेन्टी बाँकी भए पनि मर्मतमा कुनै चासो दिंदैनन् । उनका अनुसार कम्पनीहरू नयाँ सामान बिक्रीमा मात्र केन्द्रित हुन्छन् र अस्पतालका नेतृत्वदायी पदाधिकारी पनि नयाँ खरिदबाट आउने कमिसनमा लालची हुन्छन् ।

केन्द्रका प्रमुख डा. महाविर पुनले जनसेवाको भावनामा उपकरणहरू मर्मत गर्न लागेको बताउँछन् । ‘यो काम पैसा कमाउनका लागि गरेको होइन । सेवाको लागि र अनुसन्धानका लागि गरिएको हो’ पुन भन्छन्, ‘केन्द्रका बायोमेडिकल इन्जिनियर जटिल स्वास्थ्य उपकरणहरू मर्मत गर्न सक्षम छन् ।’

– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।