घट्टले हात छिन्यो, बाढीले सबथोक

२० असोज, सिस्नेरी । उनीसँग हात थिएन । अब घर र घट्ट पनि रहेन ।

पानी घट्टको काम मकै र कोदो पिस्ने हो, तर ६ वर्षको उमेरमा उनको हात नै पिसिदियो । एउटा हात घटट्ले चुँडे पनि उनले घट्टसँगको सम्बन्ध चुँडेनन् । बरु त्यही घट्टलाई उनले आफ्नो जीविकाको सारथि बनाए ।

उनी अर्थात् इन्द्रसरोबर–३ सिस्नेरीका सुमन नगरकोटी (४५) । उनलाई जीवनले फेरि ठग्यो । न हात सद्दे फर्केर आउने अवस्था छ, न रोजीरोटी धानिरहेको घट्ट ।

३९ वर्षअघि घट्टले हात चुँड्दा आशु पुछिदिँदै उनका बाबुआमाले भनेका थिए, ‘हामी छौं, केही हुन्न ।’ अहिले बाढीले सुमनको त्यही घट्ट, सानो छाप्रो घर र कमाइ खान बजारमा बनाएको टहरा बगाएर लगेको छ । बाढीको कहरमा अत्ताल्लिएका छोराछोरीलाई काखमा राखेर सुमनले भनिरहेका छन्, ‘म छु, केही हुन्न ।’

घट्टले हात चुँड्दा त दुःखाइको पीडा बाहेक के भइरहेको छ भन्ने सुमनले थाहा पाएकै थिएनन् । अहिलेको बाढीले उनको शरीरमा चोट त लगाएको छैन, तर मन भने छिया–छिया छ । हात चुडिँदाको भन्दा ठूलो दुःखाइ छ, दुख्यो भनेर सुनाउने मान्छे छैनन्, दुःख देखाउने ठाउँ छैन ।

भवितव्यमा अपाङ्ग बनेका सुमनले हुर्किंदै गर्दा आफ्नो हात चुँडाइदिने घट्ट चलाएर बाबुले गुजारा चलाइरहेको बुझे । परिवारलाई भोकै मर्न नदिएको त्यो घट्टसँग उनले कहिल्यै गुनासो गरेनन् । बरु त्यसको समिपमै बसे । सचेत हुँदा त्यसले हानी गर्दैन भन्ने बुझे र घट्ट उनको जीवनको एक अंगजस्तै बन्न पुग्यो ।

गरिखान उनले त्यही घट्टलाई नै सहारा बनाए । उनको जीवनचक्र पनि घट्टसँगै घुमिरह्यो । घट्टले मकै, गहुँ र कोदो पिसिरह्यो, सुमनको दिनचर्या र गुजाराको माध्यम बनिरह्यो ।

घट्ट मात्रै चलाएर उनलाई सुखसयल भोग्न पुग्ने थिएन, तर दुःखलाई पर धकेल्न त्यो असल साथिजस्तै थियो ।

अब सिस्नेरीको डोंडारे खोलामा सुमनको पानी घट्टको कुनै अस्तित्व छैन । सँगै राखिएका उनका दाजुको घट्ट पनि कुलेखानीमै बगिसक्यो ।

सुमनको घट्ट भएको ठाउँ ।

१२ असोजको बिहान कुलेखानी खोलाले जलविद्युत आयोजना जलाशयको आकस्मिक ढोका ४ मिटर खोलेपछि कुलेखानी खोला उर्लियो ।

सधैं शान्त रहने डौंडरे खोलाले पनि कुलेखानीकै गति पक्रियो । कुलेखानीको बाढीको बेगमा डोंडारे सजिलै मिसिन पाइरहेको थिएन, पानी दोभानबाट माथितिर धकेलिंदै थियो ।

सुमन र उनको परिवारलाई कुलेखानी र डोंडारेले यस्तो रुप लेलान् भन्ने अनुमान थिएन । दुई खोलाको दोभानमाथिको उनको घर र घट्ट जोखिममा परेको थाहा पाउँदासम्म त्यहाँबाट भाग्नुबाहेकको विकल्प थिएन ।

कान्लोमाथि उक्लिएर खोलाले सबैथोक बगाएको हेर्न पनि माथिबाट पहिरोको डर थियो । तर, भगवान पुकार्दै रुने र चिच्याउने बाहेक केही गर्न कोही पनि समर्थ थिएनन् । बाढी घट्दासम्म स्थानीय सिस्नेरी बजार मेटिइसकेको थियो । सुमनको घर र घट्ट भएको ठाउँमा ठूला–ठूला सेता ढुंगाहरु आइसकेका थिए ।

अहिले ती ढुंगा पन्छाएर अब फेरि डोंडारेमा घट्ट हाल्न मिल्छ कि मिल्दैन भन्ने सुमनलाई अड्कल गर्न गाह्रो छ । खोल्सामा सीमित गहिरो खोला पुरिएर अहिले बगर बनेको छ ।

घट्ट र घर बगाएको ठाउँ हेर्दै सुमन ।

बाढीले तहसनहस पारेको सिस्नेरी बजारको कुनामा सुमन एउटा हातले टाउको समातेर बसेका छन् ।

उनी बेला–बेला घट्ट बगाएर बगर बनेको ठाउँ हेर्न पुग्छन् । बगरमा उनले ढुंगाबाहेक भेटाउने कुरा केही छैन । ढुंगामा बसेर सुसाएर बगेको डोंडारे खोलाको पानीलाई हेर्छन्, छुन्छन् । खोलाले सुन्थ्यो भने उनलाई सोध्न मन होला, ‘किन यति निर्दयी भइस् ?’

सुमन कसैसँग कुराकानी गर्नासाथ भक्कानिन्छन् । बाढीले बगाएको घरबाट केही पनि निकाल्न नपाएको कुराले उनलाई चिमोट्छ । सिस्नेरी बजारमा भाडा लगाउन नम्बरी जग्गामै बनाएको टहरा पनि खोलाले बढारेको दृश्यले उनलाई बिथोलिरहन्छ । घट्टमा गीत गाउँदै मकै पिसेको यादले पीर मात्रै थपिदिन्छ ।

ज्यान बचेकोमा खुसी हुने कि भएभरको जायाजेथा बगेको भक्कानिएर रुने ? वरपर र आफन्तहरु पनि अहिले दुःखमा छन् भनेर मन बुझाउने कि चुँडिएको हात हेरेर केही गरिखाने चिन्ता गर्ने भन्ने दुविधाले उनको आँखामा आशु टिलपिल गर्छन् ।

घर भएको ठाउँ बगर बनेपछि बस्ने टहरा हाल्ने ठाउँ पनि कहाँ खोज्ने भन्ने सोच्न सकिरहेका छैनन् । ‘मेरो त गरिखाने घट्ट, ओत लाग्ने घर, टहराहरु सबै लग्यो’, उनी भन्छन्, ‘अब म जस्तो मान्छेले कहाँ गएर के गरेर खाने भन्ने पीर मात्रै लागिरहेको छ ।’

अपांग भएकाले उनी उमेरमा साथीहरुसँग विदेश जान पनि पाएनन् । सिस्नेरीको खोलामा आफ्नो जीविका खोजे । उनकी श्रीमतीले सिस्नेरी खोला छेउमा ब्लक बनाउँथिन् । मकै घान हालेर सुमन पनि काम सघाउन त्यहीँ पुग्थे ।

छोराछोरीलाई राम्रोसँग पढाउने बाहेक ठूला सपना बोकेनन् । परिवार नै सर्वस्व मानेर हात खियाइरहे । वरपर नै बसेका तीन जना दाइका परिवारसँग मिलेर बसे ।

अहिले सुमनसँगै उनका दाइहरुका घर जग्गा पनि यही बाढीमा बगेको छ । बचेका केही घरहरु पनि बस्नयोग्य छैनन् ।

सुमनका अनुसार उनको परिवारका सबैजना सिस्नेरीमै केही न केही गरेर बसेका थिए । आफ्नै ठाउँमा गरिखाने बाटो खोजेकाले कोही पनि विदेशमा काम गर्न गएनन् । ‘अहिले सिस्नेरी बजार नै रहेन, हाम्रो परिवारको धेरै वटा घर र पसलहरु डोंडारे र कुलेखानीले बढार्‍यो,’ उनी भन्छन्, ‘यहाँ दुःखमा नपरेका कोही छैनन् ।’

यो बज्रपातले उनका दुईजना दाइहरु त बिरामी नै परेका छन् । परिवारका सबै छटपटीमै छन् । एकले अर्कालाई सान्त्वना त दिइरहेका छन्, तर राम्रोसँग निदाउन सकेका छैनन् ।

‘ढुंगाका आडमा बस्छौं, सुत्छौं, राति निन्द्रा आउँदैन’, भक्कानिंदै सुमन भन्छन्, ‘सबैजसोको जीउमा लगाएको कपडा र केही निकाल्न भ्याएका सामानबाहेक केही रहेन, चिन्ता त भोलिकै छ ।’ मजदुरी गरी खानसमेत नसक्ने आफ्नो शारीरिक अवस्थाका बीच यो बाढीले उनलाई ठूलो मानसिक तनाव थपिएको छ । जीवन गुजारा गर्न र छोराछोरीलाई हुर्काउन अब सिस्नेरीमै सम्भव हुन्छ कि हुँदैन भन्ने पीरबाट उनी थिचिएका छन् ।

‘बाढीले हामीलाई खाल्डोमा गाड्यो, बस्ने ठाउँ नै सुरक्षित छैन’, उनी भन्छन्, ‘एउटा टहरो पनि कसरी बनाउने भन्ने पनि मलाई थाहा छैन, हामी बेसाहरा भयौं । ’

भोलिको पीर मात्रै हैन, बाँच्नका लागि आजैको खानेबस्ने चिन्तासमेत उत्तिकै छ । १२ असोजपछि सामूहिक मेस चलाइरहेको सुमनको सिंगै परिवारलाई केही बोरा चाम राहतमा नआएको हैन । तर, चामल सकिंदै जाँदा के खाने भन्ने पीर बढ्दै जाने अवस्थाले सुमनलाई सम्हालिन गाह्रो हुन्छ ।

जिन्दगीमा एक बोरा चामल पनि अरुबाट आश गर्नुपर्ने बेला आउला भन्ने उनलाई कहिल्यै लागेको थिएन । एउटा हातै नभएपनि आफ्नो पौरखले बाँच्न पाएकोमा गर्व थियो ।

अहिले अवस्था त्यस्तो छैन । ठूला ढुंगामाथि लगाइएको चुल्होमा भात बसालेपछि खैलाबैला हुन्छ, ‘तरकारी के खाने ?’ उनीहरु तरकारी समेत गाउँबाट मागेर ल्याएर खानुपर्ने अवस्थामा आइपुगेका छन् ।

‘अपांग त थिएँ, तर आफूलाई कहिल्यै मनको कमजोर छु जस्तो लाग्दैन थियो’, सुमन भन्छन्, ‘अहिले त फतक्कै गलेको छु, म यति कमजोर मान्छे होइन, परस्थितिले बनाउँदो रहेछ ।’

यस्तो बेला सरकार र राज्यको उपस्थिति शून्य देखेर उनलाई झन् चित्त दुखेको छ । ‘यस्तो पीडामा के छ भनेर सोध्न नआएको सरकार कहिले काम आउँछ ?’ उनी भन्छन्, ‘गुनासो हैन, सरकारसँग हाम्रो चित्त दुखाइ छ ।’

उनले रेडियो टिभी र युट्युबमा सरकारका मान्छे र दलका नेताले अपांगता भएकाहरुको अधिकारको बहस र भाषण बाजी गरेको धेरै हेरेका छन् । तर, संकटमा पर्दा पनि विशेष अवस्थामा आफूजस्ता मान्छेमाथि न्याय गर्न नसक्ने तिनीहरुप्रति घृणा लागेको उनको भनाइ छ ।

‘असहाय, अपांग र गरिबलाई अपांगका लागि भनेर एनजीओ खुल्छन्, सरकारमा सहयोग आएको छ भन्छन्’, उनी भन्छन्, ‘अहिले यो अवस्थामा नपाएको सहयोग कहिले पाइन्छ ?’

तस्वीर/भिडियो : शंकर गिरी/अनलाइनखबर

– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।