‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’ हेरेपछि छोराले भन्यो- बाबा आई एम सरी !
‘बाबा, आई एम सरी ।’
‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’ हेरेर घर फर्किएको छोराले रुँदै भन्यो । किन के भयो बाबु ? मैले तत्कालै प्रश्न गरें । छोराले उत्तर दिंदै भन्यो, ‘बाबा भन्दा ठूलो आमा पनि होइन रहेछ, मैले तपाईंको संघर्ष कथाको माध्यमबाट फिल्मको पर्दामार्फत श्रव्यदृश्यमा हेरेर बुझें ।’
‘ए ! बल्ल बुझ्यौ । तिम्रो बाबाहरुले तिमी छोराहरुलाई हुर्काउन, पढाउन र राम्रो कपडा किनिदिन कति दु:खकष्ट गरेका रहेछन् ?’ मैले फेरि अर्को प्रतिप्रश्न गरें ।
अँ बाबा ! आँखाभरि आँसु टिलपिल पार्दै उसले भन्यो । के सिक्यौ त सारङ्गी फिल्म हेरेर ? मसँग उसलाई सोध्ने थुप्रै प्रश्नको चाङहरु थिए । ऊ उत्तर खोज्दै थियो ।
एकैछिनपछि उसले उत्तर दिंदै भन्यो- ‘बाबाले छोराका लागि कतिसम्म त्याग गर्न सक्नेरहेछन् भन्ने कुराको तत्त्वबोध भयो । हाम्रो समाजका बाबाहरुले छोराहरुका लागि गरेको समर्पणको चित्रणलाई फिल्ममा उतार्नुका साथै मानव समाजमा रहेको प्रेम, त्याग र परस्पर सम्बन्धको महत्त्वलाई लेखकले फिल्म मार्फत संवेदनशील ढंगले प्रस्तुत गरेका रहेछन् बाबा ।’
‘अरु-अरु’ मैले जिज्ञासु हुँदै सोधें ।
भरिएका आँखाका डिलबाट आँसुका ढिक्का खसाल्दै उसले सुनाउँदै गयो । म सुन्दै गएँ । पूर्णबहादुरले छोरालाई सारङ्गी बजाउने आफ्नै पुर्ख्यौली पेसामा ल्याउन संघर्ष गर्छन् । तर उनी आफूले भोगेको समाजभित्रको अत्यासलाग्दो कोरा विभेदको तीतो अनुभव आफ्नो सन्तानले भोग्न नपरोस् भन्ने चाहन्छन् । यसैले उनी आफ्नो सम्पूर्ण जीवन छोराको सुनौलो भविष्य निर्माण गर्न खर्चिन्छन् । तर के बाबा ! आज पनि हाम्रो समाजमा विभेद छ र ? उसको प्रश्नले म झसङ्ग भए ।
म पनि छोराको प्रश्नले एकैछिन गम खाएँ । यदि उसको प्रश्नको उत्तर मैले नदिए मैले सामाजिक, जातीय, राजनीतिक र महिला-पुरुष, धनी-गरिबीच हुने असमानता र भएका विभेदबारे पुस्तान्तरण गर्न सक्दिनँ । उत्तर दिउँ उसको कलिलो बाल मस्तिष्कलाई बुझाउन नसकुँला अनि छोरालाई लाग्ला मेरो बाबालाई केही थाहै छैन ।
समाजका हाम्रा हरेक छोराहरुलाई आफ्नो बाबा संसारका सबैका बाबाभन्दा राम्रो (हिरो) जान्नेबुझ्ने, ठूलो र सबैभन्दा धनी अनि असल मान्छे लाग्छ । यही बाल मनोविज्ञान बुझेर मैले उसलाई पुनः प्रतिप्रश्न गरें । तिमीलाई कक्षामा सर मिसले विभेदबारे कहिल्यै पढाए ?
तपाईंहरुले बच्चालाई जति प्रश्न गर्नुहुन्छ, बच्चाहरुले उति नै चासो सहितको दिमाग चलाउँछन् र आफैं प्रश्नकर्ता बन्छन् । अनि आफैंमा उत्तर भेट्टाउँछन् । बच्चाहरुको क्षमता अभिवृद्धि गर्न पनि अभिभावकले बच्चाको प्रश्नमा तत्कालै उत्तर नदिई प्रतिप्रश्न गर्नुपर्छ ।
नाइँ बाबा ! माथि मैले सोधेको प्रश्नको उसले उत्तर दियो । ‘उसो भए ठूलोले सानोलाई माया र सानोले आफूभन्दा ठूलालाई आदर सम्मान गर्नुपर्छ भन्ने थाहा छ नि होइन ?’ उम्म थाहा छ उसले भन्यो ।
हो… । यदि त्यो भएन भने ठूला मान्छे र साना मान्छेको बीचको विभेद हुन्छ । केको भन्दा म बलियो छु । म ऊ भन्दा ठूलो छु भन्ने मानसिक बलले निम्त्याउने व्यवहार पनि एक प्रकारको विभेद हो । यस्तैमध्ये विद्यमान हाम्रो समाजमा जातीय विभेद छ । त्यो डरलाग्दो छ छोरा ।
ए त्यो ‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’मा पूर्णेलाई गरिएको पनि विभेद थियो ? छोराले प्रश्न गर्यो ।
हो, त्यो नै विभेद हो । जात विभेद, सामाजिक विभेद । उसले प्रश्न तेर्सायो । जात विभेद र सामाजिक भनेको के नि ?
समाजले गन्धर्व भनेको एक मागिखाने र सारङ्गी रेट्दै घुमिहिंड्ने जात हो भन्छ । तर गन्धर्व जात होइन छोरा । गन्धर्व हाम्रो देशको शिल्प कला र सन्देश प्रेषक हो । जसले सारङ्गी बनाउँछ, बजाउँछ । समाज र देशका खबरहरु गीतमार्फत सहरदेखि दूरदराजसम्म पुर्याउँछ । हाम्रो समाजले तिनै गन्धर्व समुदायलाई केवल मनोरञ्जनको साधन मान्छ, अनि ‘तल्लो जात’ भन्दै विभेद गर्छ ।
गन्धर्व समुदायका पुरुषहरु सारङ्गी रेट्दै गीत गाउँदै हिंड्दा समाज त्यसलाई रमाइलो मान्छ । तर त्यो शिल्प र पेशा लोपोन्मुख छ, यसलाई नयाँ पुस्ताले अपनाउनुपर्ने र बचाइराख्नुपर्ने आवश्यकतालाई कहिल्यै महसुस गर्दैन । किनभने हाम्रो सामाजिक मानक नै त्यो काम कथित उच्च जातले गर्नै हुँदैन भन्ने भाष्यको जगमा निर्माण गरिएको छ ।
सारङ्गी हाम्रो देशको अस्तित्व र पहिचानको प्रतीक पनि हो । परम्परादेखिको नेपालको रैथाने बाजामध्येको एक बाजा हो । तर आजको गन्धर्व पुस्ताले यो पेशामा भविष्य देख्न सकिरहेका छैनन् । यो पेशालाई अर्थोपार्जनको दृष्टिकोणले मात्रै नहेरी आफ्नो पहिचानसँग देशको पहिचान पनि जोडिएको हिसाबले हेरियो भने सारङ्गी हरेकका घरका लिभिङ रुमहरुमा झुण्डिन्थे । तारहरुमा समाजको विभेद रेटिन्थ्यो । जात-जातबीचमा हुने विभेदका स्वर श्रवणेन्द्रिय मार्फत सुनिन्थ्यो ।
त्यसैले हरेक बाबुले छोराका लागि गरेको त्याग, माया र सपनाहरू सम्झाउन, देखाउन र समाजको वास्तविक चरित्र बुझाउन हरेक बाबाहरुले आफ्ना छोराछोरीलाई ‘पूर्णबहादुरको सारङ्गी’जस्ता सन्देशमूलक फिल्म देखाउन लैजाऔं । जुन कथाले आफ्नो परिवारसँगको सम्बन्धको पुनर्मूल्यांकन गर्न प्रेरित गरोस् ।
– यस समाचारको श्रोत : Online Khabar हो ।